Aralıklar

Müzik kuramında iki nota arasındaki uzaklıktan bahsederken aralık kelimesini kullanırız. Eğer iki ses aynı anda duyuluyorsa buna armonik aralıklar, eğer peşpeşe duyuluyorlarsa melodik aralıklar deriz.

Aralık adları iki parçadan oluşur. Örneğin "büyük üçlü" and "tam beşli". Walter Piston'un "Armoni" kitabında bu iki parça özel isim ve genel isim olarak tanımlanmıştır. Wikipedia sayfalarında bu iki parça aralık niteliği ve aralık numarası olarak tanımlanır. Bazıları ise aralıklardan bahsederken sayısal boyut terimini kullanmaktadır.

Genel ismi arızaları gözardı ederek dizek üzerindeki perdeleri sayarak bulursunuz. Böylece eğer adlandırmak istediğiniz aralık Mi'den Sol diyez'e gidiyorsa, 3 ses (mi, fa, sol) sayarız ve genel ismin üçlü olduğunu görürüz.

Özel isim bize aralığın tam adını anlatır. Sesdeşler, dörtlüler, beşliler ve sekizliler eksilmiş, saf veya artmış olabilir. İkililer, üçlüler, altılıar ve yedililer küçük, büyük, eksiltilmiş veya arttırılmış olabilir. Bir küçük aralık, büyüğüne göre yarım perde daha küçüktür. Bir eksiltilmiş aralık minör aralığına göre bir yarım perde daha küçük, bir arttırılmış aralık tam veya büyük olanına göre yarım perde daha büyüktür.

Arızalar aralığın boyutunu değiştirebilirler. Bir aralığın ikinci sesine diyez veya ilk sesine bir bemol eklerseniz arlık yarım perde daha büyük olacaktır. Ve ikinci ses bemol veya birinci sese diyez eklerseniz aralık bir yarım perde daha küçük olacaktor. Gelen bölümde aralıkların adlandırılması daha detaylı biçimde anlatılmaktadır.

İkilileri tanımak kolaydır: dizekteki komşu seslerdir bunlar. Notanın biri çizginin tam içinde ötekisi ise bir sonraki veya bir önceki boşluktadır. Küçük ikili yarım perde, büyük ikili tam perde uzaklığındadır.

İkilileri tanımayı öğrenmek için, önce doğal skalada hangi sesler arasında ikililerin kendiliğinden oluştuğunu anlamalısınız. Burada gördüğünüz gibi Şekil 3.1, sadece E-F ve B-C sesleri küçük ikilidir. Diğerlerinin tümü büyük aralıklardır. Buraya bakarak Şekil 3.1 piyano tuşesinden de bunu doğrulayabilirsiniz. Göreceğiniz gibi E ve F ile B ve C arasında hiç siyah tuş yoktur.

Şekil 3.1.

Eğer ikililer arıza almış ise, aralığın boyutunda bunların neyi değiştirdiğine bir bakalım. Bir kaç aralık tanımlayalım!

Şekil 3.2.

Şu aralıkdan arızayı kaldıralım Şekil 3.2 ve F-G seslerinin büyük ikili oluşturduğunu görelim. İkinci sese bemol eklediğimizde, aralığın boyutu yarım perde küçülür, ve küçük ikili olur.

Şekil 3.3.

Arızaları kaldırınca, A-B'nin büyük ikili olduğunu görürüz. Hatırlıyorsunuz Şekil 3.1, değil mi? Sonra La sesine bemol ekleyince aralık artık ikili olur. Ve Si sesine de bemol ekleyince, aralık büyük ikili olur.

Şekil 3.4.

Arızaları kaldırınca Mi-Fa'nın küçük ikili olduğunu görürüz. Alttaki sese bemol ekleyince, iki ses arasındaki aralık bir yarım perde açılır, ve büyük ikili olur. Üstteki sese diyez eklersek aralık yarım perde daha büyür ve artmış ikili olur.

Bir küçük üçlü aralığı, bir küçük ve bir büyük ikiliden veya üç yarım perdeden oluşur. Bir büyük üçlü aralığı iki büyük ikiliden veya dört yarım perdeden oluşur. Şekil 3.5 tüm doğal yapıdaki üçlüleri gösterir. Büyük aralıkları ezberlemelisiniz, Do-Mi, Fa-La ve Sol-Si. Bunun dışındaki diğer dört aralık küçüktür.

Şekil 3.5.

Bundan sonra arızaların aralıkların özel isimlerini nasıl değiştirdiğine bakabilirsiniz. Bu ikililerin başına gelen yöntemle aynıdır.

Düz dörtlü 2½ perde, veya iki büyük ikili ve bir küçük ikiliden oluşur. Şekil 3.6 doğal dizideki tüm dörtlüleri gösterir. Fa-Si arasındaki dörtlünün artmış ve diğer altısının düz olduğunu ezberlemelisiniz.

Şekil 3.6.

Düz beşli 3½ perde, veya üç büyük ikili ve bir küçük ikiliden oluşur. Şekil 3.7 doğal yapıdaki tüm beşlileri gösterir. Si-Fa dışındaki artmış dışındaki diğerlerinin düz beşli olduğunu ezberlemelisiniz.

Şekil 3.7.

Eğer aralıkta arıza varsa, bunun aralığın boyutunu nasıl değiştirdiğini kontrol etmeliyiz. Bir eksiltilmiş beşli tam beşliden bir yarım perde daha küçük, ve bir artmış beşli bir yarım perde daha büyüktir. Aşağıda bununla ilgili bir kaç örnek bulacaksınız:

Şekil 3.8.

Şuradan anımsarsanız Şekil 3.7 Si-Fa artık beşlidir. Burada alttaki ses Şekil 3.8 bemol almış olup aralığı bir yarım perde büyütür ve aralığın niteliğini eksiltilmiş den tam beşliye dönüştürür.

Şekil 3.9.

Şurada da görüldüğü gibi Şekil 3.7 Mi-Si aralığı tam beşlidir. Burada Şekil 3.9 Mi bir bemol almakta olup, aralığı artmış hale getirmektedir. Fakat ardından Si çift bemol alarak aralığı iki yarım perde küçük hale getirir ve aralığı eksik beşliye dönüştürmektedir.

Altılılar tanımlanması en kolay aralıklardır çünkü aralığı çevirdiğimizde aralık üçlü olur. Sonra gelen kural uygulanmaya başlar:

• Eğer üçlü eksiltilmiş ise, o zaman altılı artmış olur
• Eğer üçlü küçük ise, altılı büyük olur
• Eğer üçlü büyük ise, altılı küçük olur
• Eğer üçlü artmış ise, o zaman altılı eksiltilmiş olur

Eğer aralıklar size zor gelirse, Mi-Do, La-Fa ve Si-Sol seslerinin küçük olduğunu ezberleyin. Diğer dördü büyüktür. Sonra, arıza varsa özel adları değiştirip değiştirmediğini kontrol edin. Bunu ikililere yaptığımız gibi diğerlerine de uygulayabiliriz.

Şekil 3.10.

Yedililer, altılılara yapıdlığı tanımlanırlar. Yediliyi çevirdiğinizde, ikili elde edersiniz.

Eğer aralıkları çevirmek size zor gelirse, Do-Si ve Fa-Mi seslerinin büyük olduğunu ezberleyin. Diğer beşi küçüktür. Sonra, arıza varsa özel adları değiştirip değiştirmediğinizi kontrol edin. Bunu ikililere yaptığımız gibi diğerlerine de uygulayabiliriz.

Şekil 3.11.